บ้านผมอยู่ติดกับมัสยิด เพื่อนบ้านเป็นมุสลิม นิสัยดีน่ารัก มีวินัย เคร่งครัดศาสนา ละหมาดวันละหลายครั้งผ่านลำโพงโตเสียงดังฟังชัด นานครั้งจะมี “โต๊ะครู” ปราชญ์ทางศาสนามาบรรยาย ไม่ต่างอะไรกับพระเทศน์ในศาสนาพุทธ หลักใหญ่สอนให้เป็นคนดี เพื่อนบ้านผมชอบเลี้ยงสัตว์ แพะ แกะ และวัว บางฤดูกาลเห็นฝูงแพะเดินและเล็มหญ้าริมถนนข้างบ้าน ทั้งตัวใหญ่ตัวเล็กน่าจะเป็นครอบครัว ตัวเล็กน่ารักหูยานๆ อยากเข้าไปจับลูบเล่นแต่เค้าไม่เชื่องพอ วัวเป็นฝูงเดินเกะกะตามถนนข้างบ้าน แกะไม่ค่อยเห็น บรรยากาศแบบนี้หาดูยากในกรุงเทพฯ มีงานบุญผมมักจะได้ทานแกงมัสมั่นเพื่อนบ้านเอามาให้ เนื้อแน่นชิ้นใหญ่ น้ำแกงเข้มข้น อร่อยจนต้องชม สักระยะฝูงสัตว์เหล่านี้ก็หายไป ถามเพื่อนมุสลิมบอกว่าไปสวรรค์ ทำให้นึกถึงแกงมัสมั่นที่เคยชมว่าอร่อยส่งผลผะอืดผะอมขึ้นมาทันที
“บังเฮม” ช่างตัดผมฝีมือประณีต ใส่ใจเส้นผมทุกเส้น มีทักษะในการซอยและเป่าผม เป็นช่างประจำ คุ้นเคยถึงขนาดเยี่ยมเยียนกันถึงบ้าน เฮมฯเป็นมุสลิม เลี้ยงแพะไว้คู่หนึ่ง เชื่องจนสามารถจับลูบใบหูเล่นได้ แต่กลิ่นตัวฉุนจนต้องถอย หลายเดือนต่อมาบังเฮมชวนไปทานข้าวที่บ้านฉลองที่เค้าได้ลูกชาย สำรับอาหารคาวหวานจัดเตรียมไว้เต็มที่ ขาดไม่ได้คือแกงมัสมั่นเนื้อ ลิ้มความอร่อยไปพร้อมกับพยายามสอดส่ายตาหาแพะคู่ที่ผมรัก เอะใจแต่แรกที่มองไม่เห็นแต่ยังไม่ทันได้ถาม ละเมียดเนื้อในแกงชิ้นแรกปากไวกว่าใจ หลุดคำถามแพะไปไหน? เฮมฯตอบแบบภูมิใจ ฉลองได้ลูกชายครับ แค่นี้พอแล้ว เปลี่ยนไปคุยเรื่องอื่นที่สนุกกว่า ทานจนอิ่มกลับบ้าน เฮมฯจะเอามัสมั่นใส่ถุงฝากให้ภรรยาอีก ต้องปฏิเสธไปว่าภรรยาไม่ทานเนื้อ ความจริงภาพแพะสองตัวที่เคยลูบหูเล่นมันหลอน
เรื่องนี้เพื่อนมุสลิมบอกว่า แพะ แกะ วัว ที่นำมาทำเป็นอาหารได้ขึ้นสวรรค์ ถือเป็นเกียรติ์ของสัตว์ ทำเฉพาะเทศกาลอันศักดิ์สิทธิ์ เช่น วันตรุษฮัจยี พิธีฆ่าจะทำหลังการละหมาดฮารีรายอฮัจยีเพื่อทำทาน เรียก “กุรบาน” ไม่ได้ทำพร่ำเพรื่อ เนื้อสัตว์ที่ฆ่าห้ามนำไปขาย จะใช้ทำเป็นอาหารเลี้ยงหรือแจกเท่านั้น หรือฆ่าแพะเพื่อทำเป็นอาหารเลี้ยงในโอกาสพิเศษ ได้ลูกชายฆ่าสองตัว ถ้าได้ลูกสาวจะฆ่าตัวเดียว เห็นด้วย อะไรก็ตามที่จะทำเฉพาะในโอกาสพิเศษ ผู้ที่ถูกเลือกถือว่าได้รับเกียรติอย่างยิ่ง แต่พวกสัตว์ที่ถูกฆ่าในโอกาสเช่นนี้จะคิดแบบเดียวกันหรือเปล่าไม่รู้
เรื่องแพะคนบ้าง ประวัติความเป็นมาอย่างไร ใครเป็นคนตั้งไม่ทราบ แต่เกี่ยวกับคดีความพอเอ่ย “แพะ” เข้าใจโดยไม่ต้องอธิบายขยายความ คนพูดต้องระวังปากและเลือกสถานที่พูดมิฉะนั้นจะเป็นภัย อาจถึงขั้นบาดเจ็บหรือเสียชีวิต นานาทัศนะ อ่านแล้วคิด เก็บคำตอบไว้ในใจ พูดไปอาจไม่โดนใจแต่จะโดนอย่างอื่น จะไม่ก้าวล่วงไปถึงเรื่องของคนอื่น เอาแค่ที่ตัวเองสัมผัสก็ยังสับสนเรื่องความถูกผิด เพราะงานในอาชีพต้องใช้ดุลยพินิจ ชั่งน้ำหนักและตัดสินใจ จึงเป็นสิ่งจำเป็น ที่แน่ๆเรื่องที่นำมากล่าวขาดอายุความแล้วทั้งสิ้น
เริ่มรับราชการปี 2509 ตอนนั้นตำรวจมีอำนาจ ออกหมายค้นหมายจับได้เอง เวลาเดียวกันอาชญากรรมก็เกิดขึ้นแบบไม่กลัวเกรงกฎหมาย คดีอุกฉกรรจ์เกิดขึ้นมากเกือบจะเรียกว่าแผ่นดินลุกเป็นไฟ มือปราบระดับพระกาฬจึงถูกวางตัวสู้กับอาชญากร สมัยนั้นตัวช่วยไม่มี วิทยาการก็ไม่ค่อยทันสมัย เทคโนโลยีไม่มี ต้องใช้ฝีมือล้วน แต่ก็โชคดีสื่อมีน้อย โซเชี่ยลมีเดี่ยก็ไม่มี ไม่งั้นคงไม่มีโอกาสมานั่งเล่า
เมืองที่ผมไปอยู่มีคดีอุกฉกรรจ์เกิดสูง มีการปล้น ฆ่า ชิงทรัพย์ ลักทรัพย์รถยนต์บรรทุก บางรายคนขับรถถูกฆ่า คนร้ายเรียกค่าไถ่รถ มีคนตั้งตัวเป็นเจ้าพ่อ ทุกคดีเจ้าพ่อสามารถจัดการเป็นคนกลางไถ่ถอนได้หมด รวมทั้งคดีจับคนเรียกค่าไถ่ ผู้เสียหายไม่พึ่งตำรวจแต่ไปใช้บริการเจ้าพ่อเพราะได้ผล ทำให้คนร้ายได้ใจ สถิติคดีสูงจนกรมตำรวจต้องส่งมือปราบไปจัดการ ผมอยู่ที่นั่นห้าปีเรียนรู้การทำงาน เด็ดหัวหักปีกโจร
คดีปล้นทรัพย์ชิงทรัพย์ลักทรัพย์รถบรรทุกหมดไปเพราะคนทำหน้าที่ตัวกลางไถ่ถอนตายทุกราย ถูกยิงไม่ทราบใครเป็นคนร้าย บางคนก็ผูกคอตาย โดดน้ำตายโดยไม่ลืมเขียนจดหมายสำนึกบาปทิ้งไว้ด้วย คดีพวกนี้ก็เลยหมดไป
คดียาเสพติดมากมาตั้งแต่สมัยเริ่มรับราชการ ปราบแข็งก็ซาลง อ่อนเมื่อไรก็สะพรั่งราวดอกเห็ดในฤดูฝน ค้นกันไปเถอะไม่มีทางเจอ มือปราบจึงต้องล้างบาง สำรวจแหล่งจำหน่ายขึ้นบัญชีทำประวัติ กำหนดวัน D-Day จู่โจมค้นทุกแหล่งจำหน่าย คราวนี้เจอของกลาง ไม่รู้ว่าผู้กองท่านนี้ทำยังไง ติดคุกกันระนาว การจำหน่ายยาเสพติดซบเซาลงไป
เจ้ามือหวยกินรวบในต่างจังหวัดระบาดหนักพอๆกับยาเสพติด ค้นยังไงก็ไม่พบหลักฐาน ระดมปราบอีก เข้าตรวจค้นทุกจุดพร้อมกัน คราวนี้เจอหลักฐานโพยเพียบ เบื้องหลัง ให้คนเข้าซื้อแล้วซ่อนโพยหวยไว้ในบ้าน สมัยนั้นสืบว่าใครเจ้ามือหวยขึ้นบัญชีบุคคลอันธพาลไว้ก่อน พอถูกจับก็เอาไปก่อนเลย 30 วัน ออกจากห้องขังไปแล้วยังไม่เข็ด จะเจอปลอมโพยตัวถูก ชนิดไม่มีเงินจ่ายมึงตาย เลิกกันเป็นแถว
คดีอุกฉกรรจ์รายหนึ่ง คนงานแบกข้าวสารโรงสีถูกฆ่า ศพมีแผลเหวอะหวะที่คอ ถูกของมีคม พบศพริมรั้วด้านนอกโรงสี ประสงค์ต่อชีวิตผู้ตายไม่มีทรัพย์สิน ผู้กองลงความเห็นว่าอาวุธที่ใช้ฆ่าน่าจะเป็น “ตะกาว” (ตะขอเหล็กที่คนงานแบกข้าวสารใช้สับเข้าไปในกระสอบข้าวสาร ยึดเกาะขณะแบก เป็นเหล็กขนาด 4 หุน โค้งยาวประมาณคืบ ปลายแหลมคม มีด้ามจับเป็นไม้) ตะกาวนี้เป็นอุปกรณ์ประจำตัว กุลีแบกข้าวสาร 20 กว่าคนถูกเรียกสอบ ณ ที่เกิดเหตุ ได้ความว่าก่อนตายมีการล้อมวงดื่มสุรากัน พวกที่ดื่มสุรากับคนตายถูกสอบหนักและเรียกเอาตะกาวประจำตัวมารับการตรวจ กุลีคนหนึ่งร่างใหญ่กล้ามบึก เวลาให้ปากคำตอบยียวนเพราะผู้กองป้อนคำถามแบบแทงใจดำ หลังสอบเสร็จผู้กองบอกว่า “ไอ้นี่แหละ” พร้อมกับสั่งผมกับลูกน้องนำตัวไปโรงพัก ผมทำตามคำสั่งแบบงง ผู้กองเก็บเอาตะกาวไปเป็นของกลาง ผมสายตาไว ก่อนจะกลับออกไปจากที่เกิดเหตุเห็นผู้กองใช้ความเนียน เอาตะกาวของกุลีที่ถูกจับจิ้มไปที่เลือดของผู้ตาย ผลการตรวจของกองวิทยาการพบเลือดของผู้ตายที่ตะกาวของผู้ถูกจับ คดีขึ้นสู่ศาล ผลคดีเป็นอย่างไรไม่ได้ติดตาม ต่อมาผู้กองท่านนี้ถูกย้าย ไม่นานก็เสียชีวิต ขับรถชนต้นไม้ข้างทาง โล่งอกไปทีนึกว่าถูกยิงตาย
ท้องที่ใดมียาเสพติดคดีลักทรัพย์ในเคหสถานจะเกิดขึ้นมาก ถูกผู้บังคับบัญชาเร่งรัดคดี สายสืบลูกน้องฝีมือดีจับผู้ต้องหาได้พร้อมเครื่องมืองัดแงะ เป็นไขควงปากแบนขนาดใหญ่ เทียบกับรอยงัดในที่เกิดเหตุเข้ากันพอดี ผู้ต้องหารับสารภาพ นำชี้สถานที่เกิดเหตุถูกต้อง ค้นบ้านไม่พบทรัพย์สินที่โจรกรรม คดีถึงศาล จำเลยปฏิเสธสู้คดี ศาลเชื่อว่าทำผิดจริงพิพากษาจำคุก เรื่องเหลือเชื่อเกิดขึ้นในศาล ทันทีที่อ่านคำพิพากษาจบจำเลยยืนขึ้น “กูไม่ได้ทำผิด มาลงโทษกู.....” อะไรต่อไปอีกหลายคำก่อนที่จะถูกตำรวจศาลสั่งให้นิ่ง ศาลเลยสั่งลงโทษฐานละเมิดอำนาจศาลเพิ่มอีก 6 เดือน ผมกลับไปถามหัวหน้าสายสืบผู้จับเรื่องราวเป็นมาอย่างไร ความกระจ่างว่า คนที่ถูกจับติดยาเสพติด ชอบขโมยเล็กขโมยน้อย เอาทรัพย์ไปขายซื้อยาเสพติด ถูกจับได้พร้อมยาเสพติดแต่ผู้จับเปลี่ยนข้อหาเป็นลักทรัพย์แทน กล่อมกันอย่างไรไม่ทราบผู้ต้องหายอมรับสารภาพ ก็คงไม่พ้นได้เสพยาเวลาที่ต้องการ นี่แหละพิษภัยจากยาเสพติด เวลาที่อยากยาจะให้ทำอะไรยอมทำทั้งนั้น ลูกน้องคนนี้มีผลงานด้านปราบปรามดีเด่นแต่ต่อมาก็ถูกยิงตาย ไม่ทราบตัวผู้กระทำผิด
คดีปล้นทรัพย์ชิงทรัพย์ในชนบทที่ห่างไกล การสืบสวนต้องอาศัยข้อมูลจากผู้ใหญ่บ้านกำนันท้องที่ โดยมีสายตรวจตำบลเป็นผู้ประสาน วันหนึ่งสายตรวจตำบลกับผู้ใหญ่บ้านก็ร่วมกันจับผู้ต้องหาคดีชิงทรัพย์มาส่งให้ ผู้ต้องหาคนเดียว ขณะจับกุมผู้ต้องหารับสารภาพ สอบสวนผู้ต้องหาทันทีที่ถูกนำตัวถึงสถานีตำรวจต่อหน้าผู้จับกุม ผู้ต้องหารับสารภาพ คดีขึ้นสู่ศาลผมก็ย้ายก่อนที่จะสืบพยาน ทราบว่าจำเลยปฏิเสธ ไม่ทราบผลคดี ต่อมาทราบว่าผู้ใหญ่บ้านคนนี้ถูกคนร้ายลอบยิงตาย ไม่ทราบว่าใครเป็นคนร้าย
คดีใหญ่ๆส่วนมากจะตั้งเป็นคณะกรรมการสอบสวน แบ่งหน้าที่กันทำ มีชุดสืบสวน มากน้อยชุดตามความจำเป็น นัดประชุมหารือกันเป็นครั้งคราว แต่ละชุดรายงานความคืบหน้า ผมเห็นใจผู้ที่เป็นหัวหน้าคณะที่จะต้องตัดสินใจโดยฟังข้อมูลพยานหลักฐานจากชุดสืบสวนและสอบสวน ต้องฟันธงว่าจะจับใคร จะฟ้องใคร จึงเห็นว่าร่องรอยและพยานหลักฐานเป็นเรื่องสำคัญ แต่สิ่งที่สำคัญยิ่งไปกว่าคือ ร่องรอยและพยานหลักฐานนั้น เกิดขึ้นตามธรรมชาติของคดีหรือว่ามีการสร้างขึ้น เมื่อถึงขั้นพิจารณาตัดสินคดีผู้ตัดสินยิ่งลำบากใจ จริงหรือเท็จอย่างไรใครจะทราบ ความสำคัญอยู่ที่การนำสืบและการหักล้างพยานหลักฐานในศาล ให้น่าเชื่อว่ามีการกระทำผิดเกิดขึ้นและจำเลยเป็นผู้กระทำผิด จึงไม่แปลกอะไรเมื่อไปสอบถามนักโทษในคุกก็จะมีบางคนว่า ตนเองบริสุทธิ์ ถ้าศึกษาคำพิพากษาให้ละเอียดจะพบถ้อยคำว่า พยานหลักฐานฟังได้ว่า.... ไม่ได้บอกสักนิดว่าจำเลย “ทำผิด” หรือ “บริสุทธิ์”
มีข่าวเสมอๆว่าคดีนั้นคดีนี้มีการจับ “แพะ” แล้วใครล่ะจะเป็นผู้ตัดสินว่า “แพะ” หรือ “ไม่แพะ” ในเมื่อระบอบของเราต้องฟังจากพยานหลักฐาน ฉะนั้นเทคนิคและศิลปะในการรวบรวมพยานหลักฐาน การนำสืบ และ การหักล้างพยานหลักฐานต่างๆหากที่เป็นตัวชี้วัด
ปัจจุบันการสอบสวนของเรามีความเป็นธรรมขั้นระดับสากล การออกหมายต่างๆจะกระทำได้โดยศาลเท่านั้น โดยจะต้องนำหลักฐานที่เกี่ยวข้องแสดงต่อศาลประกอบการพิจารณาจนเป็นที่พอใจด้วย
เรื่องของแพะคนจึงเป็นเรื่องธรรมดาที่คนจะกล่าวอ้างกันได้ แต่ใครเล่าจะเป็นผู้พิสูจน์ว่าแพะหรือไม่แพะนอกจากกรรม ตามตัวอย่างที่ได้กล่าวไปแล้ว และท่านจะไม่รู้สึกอะไรหากไม่ได้เกิดขึ้นกับตัวท่านหรือญาติของท่าน.